Herbata w Chinach

Nie bez kozery Chiny najbardziej kojarzą nam się z herbatą. Jeśli wierzyć legendom, herbata ma tam najdłuższą historię. Ma także najbardziej rozbudowaną tradycję i kulturę. To w Chinach produkuje się najszerszy wachlarz różnych rodzajów, kolorów i gatunków herbaty. Właściwie każda prowincja produkująca przemysłowo herbatę może się popisać czymś unikalnym i charakterystycznym, czymś nie do podrobienia: jak warunki naturalne oraz ludzie od pokoleń zajmujący się produkcją i uprawą herbaty. Dlatego też temat herbaty chińskiej musi zostać podzielony na części, aby chociaż w pewnym stopniu umożliwić potraktowanie go z należytą dokładnością.

Na temat herbaty w Chinach powstało wiele książek, a i one dają jedynie częściowe spojrzenie na ten skomplikowany kraj. Uważam, że najprzejrzyściej będzie w kilku słowach mających charakter ogólny, przyjrzeć się poszczególnym prowincjom, tak aby uchwycić ich specyfikę, a zarazem nakreślić przegląd herbat chińskich znanych szeroko na świecie. Chiny to wielki i różnorodny kraj w Azji, który jako jeden z nielicznych na obszernej mapie krajów uprawiających herbatę może poszczycić się tym, że herbata rośnie i rosła tam dziko od niepamiętnych czasów.

Początki herbaty w Chinach

Początek herbaty w Chinach łączy się z boskim rolnikiem, mitycznym cesarzem Shennongiem, który to miał odkryć tę roślinę i jej właściwości przypadkowo. Jego historia opowiada o tym jak to wędrował po kraju i degustował różne rośliny, by odkryć ich właściwości lecznicze. Zebraną wiedzę planował przekazać ludziom. Podobno potrafił on uczynić swoje ciało przezroczystym, by móc obserwować jak poszczególne rośliny zachowują się w jego wnętrznościach. Według legendy zatruł się on toksycznymi roślinami, podobno aż siedemdziesięcioma różnymi, i by strawić toksyny postanowił w cieniu drzewa zagotować sobie do picia wodę. Ciepłe powietrze z ognia pod jego kociołkiem strąciło kilka liści z drzewa herbacianego pod którym leżał. Wpadły do wody i w ten sposób powstał pierwszy na świecie napar herbaciany, który uzdrowił cesarza.

Odtąd liście herbaty Shennong miał zawsze przy sobie i używał ich do neutralizacji toksyn zawsze, gdy spróbował trującej rośliny. Wiedza trafiła do ludzi i herbata stała się dla nich uniwersalnym lekiem. Działo się to 2737 lat przed naszą erą.

Herbata od tego czasu pojawiała się w wielu księgach o ziołach i traktatach medycznych. Później, na przestrzeni lat pojawiała się często w utworach poetyckich.

Początkowo z herbaty przygotowywano wywar, zwłaszcza w prowincji Yunnan, gdzie ludzie zaczęli stosować ją najwcześniej. Robiono z niej także zupę z różnymi innymi dodatkami traktując ją jak warzywo.

Za czasów dynastii Tang, będących zarazem czasem działalności jednego z bardziej znanych mistrzów herbacianych Lu Yu, herbata była mielona na proszek, a następnie prasowana w tabliczki, które dla przygotowania naparu musiały zostać podprażone w ogniu, następnie zmielone w moździerzu i rozprowadzone we wrzątku za pomocą bambusowej mątewki. Były to ciągle czasy, gdy do herbaty dodawano wiele różnych owoców, ziół, a nawet warzyw. Lu Yu był piewcą herbaty bez dodatków, lecz nawet on pozwalał na dodatek odrobiny soli.

Herbata a dynastia Song

Dynastia Song przyniosła dalszy rozwój kultury herbacianej, zaczęto zwracać uwagę na warunki uprawy krzewów, terminy zbiorów i sposoby obróbki. Najlepsza herbata była częścią daniny cesarskiej. W tych czasach parzenie herbaty zaczęło nosić cechy ceremonii i taką zastali ją japońscy mnisi uczący się w Chinach. To oni zwyczaj ceremonialnego parzenia sproszkowanej herbaty za pomocą bambusowej miotełki zabrali do swojego kraju i rozwijali do postaci, jaką kultywuje się tam do dzisiaj.

Herbaciana dynastia Ming i Qing

Dopiero za czasów dynastii Ming rozpowszechnił się sposób przygotowywania herbaty metodą jaką znamy do dziś, czyli w postaci naparu z liści. Wtedy także powstało wiele naczyń typowych dla herbacianej kultury jak chociażby popularny w Chinach gaiwan.

Kolejna dynastia, czyli Qing to czas, gdy nie tylko rozwinął się handel z Europą, ale także Chiński przemysł herbaciany. Najważniejsze wydarzenia na tym polu wiążą się z pojawieniem się nowych kolorów herbaty takich jak oolong, herbata biała, żółta i czarna. Produkcja herbaty wzrosła, aby zapewnić jej odpowiednią ilość nie tylko na własnym rynku lecz także dla nowych, nienasyconych rynków z zachodu. Herbata w tym czasie odgrywa rolę polityczną nie tylko na zachodzie, ale także w kontaktach Chińczyków z Europejczykami, co przejawia się miedzy innymi w wojnach opiumowych.

Pierwsze herbaciarnie

Na przestrzeni dziejów powstało w Chinach wiele tradycyjnych i słynnych herbat oraz różne metody ich zaparzania. To w Chinach powstały pierwsze herbaciarnie, będące miejscem spotkań ludzi wszystkich klas społecznych, gdzie można było oprócz picia herbaty posłuchać wieści ze świata, pieśni, wierszy, posłuchać muzyki czy obejrzeć występy wędrownych trup teatralnych. Powstały pierwsze zawody herbaciane, polegające na konkurowaniu w rozpoznawaniu miejsc pochodzenia herbaty po jej smaku. Powstała także ceremonia herbaciana zwana Gonfu Cha, co znaczy „parzenie herbaty z wielką zręcznością”. Ceremonialne parzenie, którego sztuka przetrwała do dziś, polega na popisach zręczności przy parzeniu przez najbardziej doświadczonych artystów sztuki herbacianej z zaangażowaniem wielu wyszukanych naczyń i akcesoriów będących często dziełami sztuki.

Herbaciane legendy

Powstało wreszcie wiele ośrodków produkujących słynną herbatę, docenianą zarówno przez cesarzy jak i przez zwykłych ludzi. Powstały legendy o początkach tych herbat będące czasem ubarwionymi opowieściami o ludzkich odkryciach, czasem baśniami z udziałem bogów i mitycznych istot oraz cudownych wydarzeń. Pojawiają się tutaj sprytni i mądrzy ludzie, ale także smoki, bogowie, potwory, zwierzęta, bohaterowie walczący z bestiami, piękne dziewczęta dające przykład odwagi i miłości, sędziwi mędrcy przemycający morały, niegodziwcy i złe bestie ciemiężące prosty lud oraz władcy potrafiący docenić i uhonorować herbatę. Herbata, która w tych historiach często okazje się remedium na wszelkie nieszczęścia, napojem wyniesionym niemal do rangi boskiego eliksiru, czasem zaś milczącym świadkiem wydarzeń potrafiącym zapamiętać i przypominać ludziom o dawnych wydarzeniach.

Oprócz słynnych ogrodów herbacianych powstały także znane ośrodki produkujące ceramikę do herbaty, istnieje także lista źródeł mających wodę najlepszą do przygotowywania herbacianego naparu.

Ekspansja chińskiej herbaty

Chiny odegrały największą rolę w rozprzestrzenianiu się kultury herbacianej. Początkowo, gdy Chiny zjednoczyły się i otoczyły murem, herbata została rozpowszechniona w całym kraju. Rozwinął się handel, chińskie statki docierały nie tylko na Tajwan, ale także do Malezji i Indonezji oraz do Indii. Drogą lądową zaś, szlakiem jedwabnym aż do granic ówczesnego Cesarstwa Rzymskiego. Powstał także szlak herbaciano-konny, którym wożono herbatę do Tybetu. Handlowano herbatą z Nepalem. Inna lądowa droga wiodła do Birmy i Wietnamu. Z Chin przybyła herbata do Japonii i Korei.

W czasach kolonialnych to właśnie z Chin trafiła do Europy pierwsza herbata, z tego kraju pochodzi także samo słowo „herbata” we wszystkich językach mające źródło od jednego chińskiego ideogramu. Wiele wielkich i mających światowe znaczenie ośrodków produkujących herbatę w różnych krajach rozpoczęło swe uprawy od chińskich sadzonek i nasion, czasem kupionych, czasem wykradzionych i przemyconych.

Chiny, podobnie jak inne kraje, przeszły industrializację, wprowadzając liczne nowe rozwiązania w rolnictwie, miejsce miały przemiany polityczne, a przemysł herbaciany rozwijał się stale doprowadzając ten kraj do miejsca, w którym jest dziś.

Produkcja herbaty

W Chinach produkuje się wszystkie kolory herbaty w różnych wersjach z krzewów w przeszło 650 odmianach. Pod uprawami herbacianymi znajduje się niemal 3 mln hektarów, produkcja zaś osiąga 2,5 mln ton rocznie zapewniając Chinom pierwsze miejsce wśród producentów na świecie. Przeszło 60% produkcji to herbata zielona.

Dużo herbaty produkowanej jest przez małych plantatorów na wsi w obrębie rodzinnych gospodarstw. Istnieje także wiele nowoczesnych fabryk korzystających z nowinek technologicznych. Produkuje się herbatę przemysłową o niewygórowanej cenie, sprzedawaną na cały świat do produkcji herbaty ekspresowej lub gotowych napojów herbacianych, jak i herbatę ortodoksyjną najwyższej jakości, poszukiwaną przez kolekcjonerów gotowych zapłacić bajońskie sumy za każdy jej gram.

Nie ma na świecie innego, kraju w którym herbata odegrałaby tak wielką rolę i była tak bardzo obecna w tak długim czasie. Słusznie uważa się, że można poświecić życie na odkrywanie świata Chińskiej herbaty i nigdy nawet nie zbliżyć się do końca drogi.

Autorem tekstu jest Rafał Przybylok
Zdjęcia: Michał Królikowski