Herbata z samowara, herbata po rosyjsku, samowar. W samowarze po rosyjsku

Co to jest samowar?

Przygotowanie herbaty w samowarze jest charakterystyczne głównie dla ludów rosyjskich i irańskich. Sam samowar to dość nieskomplikowane urządzenie, które jednak na pierwszy rzut oka może odstraszać każdego kto nie miał z nim nigdy styczności. Całość prezentuje się dość bogato i skomplikowanie przez co nieco onieśmielająco. Herbata przygotowana w ten sposób kusi jednak swym intensywnym aromatem i smakiem, a cała procedura warzenia dodaje charakteru zmieniając prozaiczną codzienność w tajemniczą przygodę.

Samowar przypomina kociołek na nóżkach z kranikiem i czajniczkiem na wierzchu. Elementy, które zawsze muszą się w nim pojawić to właśnie czajniczek na esencję herbacianą oraz zbiornik na gorącą wodę zaopatrzony w mały kranik do upuszczania wrzątku. Niezbędny jest także element grzewczy, który w oryginalnych samowarach był szeroką rurą biegnącą pionowo przez cały samowar od dołu zakończoną rusztem, a od góry kominem. Wewnątrz rury rozpalało się węgiel drzewny. Nowsze samowary do grzania wody wykorzystują grzałkę elektryczną, wymagają wtedy podłączenia do prądu. Niezależnie od sposobu ogrzewania wody samowary zwykle mają nóżki oraz różne uchwyty zapobiegające poparzeniu. Czajniczek z esencją zawsze powinien znajdować się na wierzchu samowara, dzięki czemu może być ciągle ogrzewany, czy to ciepłem z komina w przypadku samowarów węglowych, czy to parą wodną w samowarach elektrycznych.

Konstrukcja samowara

1 – czajniczek na esencję,
2 – komin umożliwiający wydostawanie się dymu w przypadku samowarów węglowych lub pary wodnej w przypadku samowarów elektrycznych,
3 – uchwyty pokrywy zbiornika na wodę umożliwiające uniesienie pokrywy bez ryzyka oparzenia,
4 – pokrywa zbiornika na wodę w przypadku samowarów węglowych często posiada zaworek którym uchodzi nadmiar pary wodnej,
5 – uchwyty samowara umożliwiające przenoszenie gorącego urządzenia, 6 – zbiornik na wodę wewnątrz którego znajduje się albo grzałka elektryczna albo pionowa rura do rozpalania ognia,
7 – kranik do nalewania wrzątku,
8 – ruszt w przypadku samowarów węglowych zapewniający cyrkulację powietrza i umożliwiający usuwanie popiołu, samowary elektryczne mają w tym miejscu gniazdo przewodu elektrycznego,
9 – podstawa samowara posiadająca zwykle nóżki dzięki którym możliwe jest podsunięcie szklanki pod kranik oraz zabezpieczenie powierzchni na której stoi samowar przed wysoką temperaturą paleniska.

Historia samowara

Powstanie samowara datuje się już na średniowiecze. Niestety trudno to jednoznacznie stwierdzić. Mało prawdopodobne, aby to datowanie było prawidłowe, ponieważ nie była jeszcze wtedy znana herbata w Europie. Samowar początkowo składał się z dwóch części. Dolna to przypominająca chińskie piecyki do grzania wody palenisko przystosowane do rozpalenia w nim ognia i postawienia na nim naczynia na wodę lub nawet garnka do gotowania żywności. Później wymyślono sposób zastąpienia paleniska pionową rurą przebiegającą przez wnętrze samowara dzięki czemu można było zrezygnować z piecyka i samowar zaczął już przypominać formę jaką znamy dziś.

Wiele osób chciałoby umieszczać początki popularności samowarów za czasów Cara Mikołaja I, który dzięki reformom gospodarczym rozbudował ośrodki wydobycia i hutnictwa miedzi w górach Ural. Dzięki dostępowi do taniej miedzi rozkwitła produkcja przedmiotów wykonanych z tego metalu w tym masowo produkowano samowary, które wkrótce mogły zagościć w każdym rosyjskim domu. Historycy dowodzą, że samowar odegrał ważną rolę w życiu codziennym dawnych Rosjan. Nękani wojnami i częstymi wędrówkami mieszkańcy Rosji mieli większe szanse na przeżycie gdy posiadali samowar, który nie tylko służył im do przygotowania herbaty ale również po prostu do grzania wody do posiłków, a nawet do mycia. W Rosji wytworzyła się kultura herbaciana zbliżona do tej znanej z bliskiego wschodu. Przy herbacie zwykło się załatwiać ważne sprawy i spędzać czas z bliskimi. Przygotowanie herbaty wymagało sporo czasu co pozwalało wzmacniać więzi między uczestnikami spotkań.

Samowar zawędrował także do Polski gdzie, tak jak w Rosji, ogarnął wkrótce wszystkie klasy społeczne. Wśród ubogich często herbata z samowara zastępowała kolację, wśród wyższych sfer samowar był rozrywką w czasie spotkań. Do herbaty podawano mnóstwo słodkości, były to nie tylko ciastka i konfitura ale często wystawne cukiernicze uczty. Rosjanie natomiast podawali do herbaty różne alkohole, które często były nawet dolewane do naparu. Również menu rosyjskich spotkań było dość określone. Zawsze pojawiały się małe pierożki, które nadziewało się słodkimi owocami lub słonym nadzieniem z grochu, znaleźć na stole musiały się także tradycyjne bliny czyli naleśniki na zakwasie z konfiturą, miodem lub kawiorem. Obowiązkowo musiała być konfitura z różnych owoców, najlepiej kilka do wyboru i najlepiej by jedną z nich była szczególnie lubiana malinowa. Poza tym koniecznie cytryna, która wrosła wraz z konfiturą malinową w rosyjską herbatę tak bardzo, że w niektórych krajach każdą herbatę z cytryną nazywa się rosyjską.

Jaka herbata jest najlepsza do samowara?

Okazuje się, że jednoznacznie nie da się odpowiedzieć na to pytanie ponieważ samowar gościł na rosyjskich stołach przez przeszło 300 lat. W tym czasie gusty i preferencje zmieniały się wielokrotnie. To samo dotyczy dostępności poszczególnych rodzajów herbaty. Początkowo była to oczywiście czarna herbata chińska, którą transportowano drogą lądową. Wielki szlak herbaciany wiódł z Chin przez Mongolię aż do wschodniej Rosji. Inna droga herbaty wiodła przez południowe rejony Azji i docierała do Rosji „od dołu”. Zawsze gardzono herbatą, która docierała do Europy drogą morską. Rosjanie uważali, że herbata, która spędziła dużo czasu na wilgotnym statku w kontakcie z morską wodą nie ma właściwego smaku. Natomiast herbata dostarczana przez karawany była ceniona dalece bardziej. Miała jakoby zyskać dodatkowe walory smakowe. Niektórzy doszukiwali się nawet aromatu ognisk palonych przez karawaniarzy w czasie postojów.

Obecnie najbardziej ceniona jest mocna herbata ze Sri Lanki. W między czasie miał jednak miejsce jeszcze jeden ważny epizod. Rosja pod koniec XIX wieku rozpoczęła usilnie zabiegać o własne plantacje herbaciane aby uniezależnić się od handlu z innymi krajami. Okazało się, że możliwe jest uprawianie herbaty w południowych rejonach Rosji. Powstały więc plantacje herbaty w Gruzji, co ciekawe na początku XX wieku Gruzję odwiedzili angielscy specjaliści orzekając, że nie da się w tym kraju uprawiać herbaty. Tymczasem Rosjanie rozpoczęli uprawę nie tylko w Gruzji ale także w kraju Krasnodarskim i w latach pięćdziesiątych XX wieku produkcja herbaty z tych regionów miała już skalę przemysłową. Rynek został zalany rodzimą herbatą a ZSRR z całych sił starało się ją promować wśród swoich obywateli. Podjęto także próby uprawy herbaty na południu Ukrainy i w Kazachstanie. Plantacje prowadzone jednak były bez wyobraźni, szybko wprowadzono maszyny i pestycydy aby jak najbardziej zwiększyć produkcję, dzięki czemu w latach siedemdziesiątych 70 fabryk produkowało już 95 tys ton rocznie. Doprowadziło to wyjałowienia ziemi i plantacje już w latach osiemdziesiątych zaczęły upadać. Plony były tak mizerne, że zaczęto do herbaty dodawać siana i trocin przez co zupełnie spadło zainteresowanie rodzimą herbatą, a w rosyjskich samowarach zagościła na stałe herbata z Ceylonu.

Ceremonia herbaciana z samowarem

Docieramy nareszcie do przygotowania samej imprezy samowarowej. Jeśli mamy gdzieś na strychu lub u dziadków na wsi samowar warto się nim zainteresować. Najprawdopodobniej jest sprawny ponieważ często pochodzi z czasów gdy producenci cenili sobie trwałość i renomę swoich produktów bardziej niż częste przychody wynikające z krótkiej żywotności produktów. Samowary często można także kupić za niewielkie pieniądze na targach staroci. Dostępne są na rynku nowoczesne prosto spod igły o niekiedy dość futurystycznym wyglądzie, tutaj jednak musimy się liczyć z poważniejszą inwestycją. Samowar często nie ma czajniczka. Nie musimy się tym martwić bo chociaż zwykle czajniczek jest do kompletu z samowarem to łatwo go zastąpić innym. W Rosji także powszechnie nie używano czajniczka stojącego na szczycie samowara a podawano osobno ceramiczne czajniczki z esencją kilku herbat do wyboru. Sam samowar zaś miał tylko zagrzać wodę.

Gdy mamy już samowar dobrze jest zaopatrzyć się w odpowiednie szklanki w koszyczkach. Potrzebne też będą spodki na konfiturę ponieważ każdy z uczestników powinien mieć spodek, na który może sobie nabrać wybranej konfitury. Powinien się także znaleźć cukier, ponieważ esencja herbaty jest dość gorzka.

W tradycyjnych samowarach należy najpierw napalić. Można węglem drzewnym lub drewkami sosnowymi. Często używało się także szyszek. Zbiornik wody napełniamy i doprowadzamy do wrzenia. Do czajniczka wsypujemy sporo herbaty. Koniecznie liściastej. Musi jej być więcej niż używa się do normalnego parzenia. Wszystko zależy od gustu oraz wielkości czajniczka. Weźmy jednak dwa albo nawet trzy razy większą ilość. Herbatę zaparzamy i umieszczamy czajniczek na szczycie samowara aby utrzymała się właściwa temperatura esencji. Dzięki temu esencja będzie jeszcze mocniejsza. Gdy wszystko jest gotowe i zaparzone napełnić należy szklanki. Najpierw nalewa się do szklanki ulubioną ilość esencji z czajniczka, a następnie rozcieńcza się ją wodą nalewaną z kranika. Niektórzy zalecają uzupełnić także z kranika ubytek esencji. Nowa porcja wody wkrótce doparzy się z fusami i esencji znów będzie więcej. Herbatę w szklance przyprawia się według uznania cukrem i cytryną lub pozostawia gorzką. Również taka jest popularna ponieważ do dyspozycji mamy słodką konfiturę. Nie należy dodawać jej do herbaty jak mogłoby się wydawać. Konfiturę nabiera się na spodek i ze spodka łyżeczką wkłada do ust, a następnie popija od razu herbatą tak aby w ustach wszystko się wymieszało. Można także wylać nieco herbaty na spodek i tam pomieszać z konfiturą, a następnie wypić jak z płaskiej czarki. Zwykle robi się tak z resztką konfitury. Pamiętać należy, że spotkanie z samowarem wymaga czasu. Należy cieszyć się poczęstunkiem i celebrować spotkanie z przyjaciółmi. Dlatego pewnie samowary najpopularniejsze były w okresie jesienno zimowym gdy za oknem ciemno i chłodno, gdy w kominku trzaska ogień, a bulgoczący samowar syczeniem pary wzywa na herbatę każdy ma ochotę poczuć się choć trochę rosyjsko.